De nadagen van de atlantische zalm?

Ik heb een aantal keren in m’n leven op zalm gevist, er zelfs een paar gevangen. Een stuk of 8, de grootste woog 15 pond. Dat was een beste vis, dikke pret en dat smaakte in gerookte toestand onvergelijkbaar. Het waren Ierse zalmen. Ik ving ze op de river Moy in county Mayo, twee op een meer wat lough Conn heet. Zeker drie op de vlieg. M’n allereerste haakte ik op de river Moy nabij Foxford op een houten devon, de rest van mijn rivier vissen op lepels. Wat een belevenis. Zalmvissen staat bij vliegvissers aangeschreven als ongeveer het mooiste wat er is.

Het neusje van een zalm

Zalm (Salmo Salar), de naam al heeft voor veel mensen een magische klank. Als zeer bijzonder voedsel in gebakken, gekookte of gerookte staat. Als Gravet lax enzo…. Het was altijd een van de kostbaarste gerechten die men kon eten. Maar men kent de zalm ook door het opmerkelijk trekgedrag van de vis. Om die enorme tochten die ze maken. Dan weer springend tegen de watervallen op, terug om zich voort te planten in de eigen paairivier daar waar de vis ooit zelf geboren werd. Maar tegenwoordig ook steeds meer door het feit dat het woord zalm op een verkeerde manier wordt gebruikt. Wat te denken van zalmforel. Bestaat helemaal niet, zalmforel. Trouwens wel slim bedacht ooit door een visboer. Ja, er bestaat wel een Arctische zalmforel (Salvelinus namaycush); Char of Saibling maar dat zijn vissen die je hier niet tegenkomt. Pogingen om het Amerikaanse ‘Char’ of het Duiste ‘Saibling’ naar het Nederlands te vertalen blijkt ondoenlijk. De zalmforellen die ons worden aangeboden als zijnde iets exquis, bestaan niet. Voor dat beest bestaat ook geen latijnse naam. Het zijn doorgekweekte Regenboog forellen (Salmo Gairdneri), het zalvende woord zalm doet ons geloven dat we met iets heel speciaals van doen hebben. Ik zal niet beweren dat die regenbogen niet smakelijk kunnen zijn, maar ze hebben niets met zalm van doen. Integendeel. Wat te denken van Zalmmakreel, zalmsnoek, zalmlekkerbek, zalmschol of zalmkip.

Bye bye..

Het gaat niet goed met de zalm. Het gaat zeer bedonderd met de zalm. Het gaat zo slecht dat sommigen beweren dat de soort met uitsterven bedreigt wordt. Dus die ook al. We kunnen hier sinds kort trouwens de paling ook al aan toevoegen. Hoe dat komt? Door ons, Homo Sapiens, de mens als verzieker, door wie anders? Wat zou er aan te doen zijn? Van alles, maar vooral door vanaf nu geen zalm meer te eten. Dat lijkt logisch, nee dat is het ook.

Ooit, toen we nog niet zo greedy en ook nog niet met zo bar velen over deze aarde heen kropen, stroomden er rivieren in Europa (zelfs door Nederland) waarin wonderschone, sterke gezonde en bovenal heerlijk voedzame vissen zwommen. Onder andere zalmen. In aantallen die soms onvoorstelbaar geweest heten te zijn (zie ook onder Bisons). Die vingen we af en toe met netten en aten ze op. Als ik het boekje ‘De laatste riviervissers’ van de heren Lobregt en van Os er op nasla, dan werden er in de topjaren wel (we hebben het wel over het midden van de 16e eeuw) 40.000 zalmen per jaar aan de markt gebracht. Zonder steuren of andere vis. Dat zijn onvoorstelbare aantallen. In de achttiende eeuw werd de zalm reeds een nekslag toegebracht doordat men in Duitsland op de Rijn en bij ons en in Belgie op de Maas op grote schaal gindbeddingen (lees paaiplaatsen) wegbaggerde. Men de rivieren begon te verstuwen. De Rijn en de Maas werden hier en daar zelfs rechte scheepsvaart bakken, die niets meer van doen hebben met een ‘echte’ rivier. In de loop van de twintigste eeuw, toen fabrieken en de chemie oprukten verziekten we het water en daarmee hielpen we het laatste restje zalm om zeep. De laatste Rijnzalm werd na de oorlog geveild. Tot zover de zalm in Nederland.

Ierland

Overal in Europa, maar ook elders in de wereld zoals Canada gaat het nu slecht met de zalmbestanden. Ik pak even Ierland bij de kop: In de zeventiger jaren begint men ook hier met zalm te kweken. In de zilte baaien aan de zeezijde waarin zalmrivieren uitstromen, maar ook wel verderweg de oceaan op. Dat gaat goed, zo concludeerd men. De gekweekte vis heeft aanvankelijk overal in de wereld gretig aftrek, vooral door de prijs. Men gooit er nog een paar kooien bij in en de industrie floreert. Tot ons consumenten genoegen keldert de prijs van zalm enorm. Was het vroeger een tientje per ons, nu kost het net zo duur als kip file. Ik weet heel zeker dat de consument geen enkel idee zal hebben gehad hoe dat nu toch kwam, die lage prijzen. Volgens sommigen smaakt zalm zo langzamerhand ook net als kip, maar daarover straks meer. Zalmen hebben op zee last van zeeluis. Dat zijn vervelende parasietachtige beestjes, vergelijk ze maar met vlooien of hoofdluis. Als zalmen de rivieren optrekken dan verliezen ze de zeeluis, omdat die een bloedhekel aan zoet water hebben. Stelt u zich voor dat er in zo’n kooi ettelijke honderden zalmen ronddolen. Die miechelen na enige tijd van de zeeluis, daar worden de beesten horendol van. Ze beschadigen zichzelf en daardoor worden ze onverkoopbaar. De kwekers vinden hier na enige tijd een antwoord op door chemicalien te gebruiken waar Saddam Hoessein jaloers op moet zijn geweest, maar dit terzijde. Met miljoenen tegelijk laten de zeeluizen los, maar zoeken wel onmiddelijk een andere gastheer. Dat werden de wilde zeeforellen, die dezelfde rivieren op- of aftrokken als de wilde zalm, maar langs de kweekkooien moesten. Om een lang verhaal te bekorten, zwommen de zeeforellen snel het zoete water weer op om de zeeluizen kwijt te raken. De drang om naar de voedselrijke zee terug te keren werd echter te sterk (ze kregen gewoon honger), maar in de mondingen aangekomen werden ze weer bestormd door miljoenen zeeluizen uit de zalmkooien. Ze werden soms letterlijk kaalgevreten door de vele zeeluizen, aangetaste vinnen, schubben, kapotte koppen, blindheid. De cirkel bleek rond. De ooit schitterende zeeforel bestanden in oa Ierland kelderden tot alarmerend kleine aantallen, vielen op sommige rivieren geheel weg.

Mix

Doordat er tijdens stormen nog wel eens een kooitje omkiept zijn er door de jaren heen vele duizenden zalmen ontsnapt. En niet alleen in Ierland. Die kweekvissen zonder genetisch bepaald verleden, vermengden zich met de wilde bestanden. Met de oerstammen van diverse rivieren. De kweek vissen paaiden dus ook met de wilde zalm, waardoor men nu na jaren van rommelen en goochelen wetenschappelijk heeft moeten vaststellen dat complete wilde zalmbestanden met uitsterven worden bedreigt. Dan wel er zeer zorgelijk aan toe zijn, dus niet in aantallen alleen. Voeg hier aan toe het vissen met drift netten op high sea, (waardoor soms het totale bestand van een rivier in een keer kan worden weggevangen…). Het teloorgaan van vele paaistromen van de wilde zalm, enerzijds door de vele dammen en andere waterwerken die we er in bouwden. Anderzijds door vervuiling of verzuring, dan wel dichtslibben van de paaibedden. Of door het volkomen onverantwoorde, waanzinnige rooien (clear-cuts)van bossen. Bijvoorbeeld in British Columbia, Canada, waar men per jaar een oppervlakte hout kapt ter grootte van Nederland (!?!), da’s wel een keer zoveel dan in Brazilië. Of door ‘overgrazen’ door massa’s schapen (Ierland en Schotland, heb ook hiervoor dank EEG) waar door flushfloods (spoelvloeden) de spawning reds (nesten van forellen en zalmen) gewoon wegspoelen. Zo kan ik best nog even door…. Maar, u zult nu best begrijpen dat het er niet zo vrolijk uitziet voor Salmo Salar. De koning der vissen Wat zou er aan te doen zijn? Was men aanvankelijk blij dat door de zalmkweek de wilde bestanden gespaard zouden blijven, dan komt men daar ras van terug. Om reden van het bovenomschreven genetische probleem. De visserijen op high sea, met die ellendige drifnetten, daardoor komen de laatste zalmpopulaties wel erg op de tocht te staan. Er worden er zodoende veel te veel weggevangen, en niet alleen zalm.

Want

Er zijn rivieren in Canada waar men tellers op de rivieren geplaatst heeft. Zijn er genoeg vissen gepasseerd om voor het nageslacht te zorgen dan kan men met vissen beginnen. Dat heet oogsten, dat is verstandig beheer. Is iets heel anders dan dom hele bestanden het water uitrukken. Maar zeevissers komen zichzelf wat dit betreft (en vele andere visserijen) binnenkort wel ergens tegen. Inmiddels moeten we met lede ogen toekijken en gadeslaan dat er weer een diersoort wordt bedreigd. Wat betreft de sportvisserij graag nog het volgende: Er zijn steeds meer rivieren maar ook vissers die het zgn catch & release princiepe toepassen. Maw de vis wordt teruggezet. Vissers doen erg veel om de zalmpopulaties te beschermen. De meeste grote organisaties die er in de wereld werkzaam zijn, bijvoorbeeld The North Atlantic Salmon Fund (NASF) wordt bestierd door sportvissers. De NASF heeft zelfs een afdeling in Nederland (waar niet eens zalm meer voorkomt!) Een man als de IJslander Orri Vigvussen heeft daar rond IJsland vele beroepsvissers uitgekocht, om zodoende de wilde, pure bestanden te beschermen, aldoende kreeg hij wereldwijde bekendheid en bijval. Economisch gezien brengt een Œrod cought¹ (aan de hengel gevangen) zalm een veelvoud meer op dan een gekweekte vis opleverd. De viskwekers concurreren elkaar overigens kapot, velen gingen al op de fles. Hiermee wil ik trouwens de sportvissers geen pluim geven, maar slechts aantonen dat die niet alleen maar oogsten. U zult ongetwijfeld begrijpen toen ooit een minister, volkomen bij zinnen en zonder een spier van het gezicht te vertrekken uitriep “In 2000 de zalm weer terug in de Rijn” er in de hoek van visserij biologen en andere deskundigen wat zuur geglimlacht werd. Wat heet men wist, men weet wel beter.

Op is op?

Er zou eigenlijk maar een manier zijn om de Atlantische zalm te beschermen. Inderdaad ze niet meer eten. Maar je moet je afvragen of dat wel de juiste weg is. En het lijkt me ook een onzalige weg. Het is namelijk niet zo dat er door zalm kwekers, in samenwerking met wetenschappers, in directe lijn met het Department of the Marine dus de Ierse regering niet over het probleem nadenken en het onderkennen. Ik sprak daarover met Dr. Ken Whelan van the Salmon Research Agency in Newport. Daar wordt druk geexperimenteerd met het fenomeen ‘Salmon ranching’. Wat zoveel inhoudt dat men zalm opkweekt en ze als kleine vissen uitzet. Deze visjes trekken net als wilde zalmen naar zee en komen als grilse (tussen de 4 en 12 pond zwaar)na een paar jaar terug. Net als in Canada oogst men een aantal van de teruggekomen vissen. De rest kan zich voortplanten. Het lijkt op dit moment een aardig alternatief. Maar Ken vertrouwde mij ook toe dat op dit moment gemiddeld 60% van ‘hun’ vissen ook weer door de driftnetters op high sea worden weggevangen. Hij zei ook dat hij wat betreft het laatste toch best positief was. “Give me two years Ad, and I ‘ll have a wonderful story to tell you. I am very possitive about that!”. Daar wacht ik dus op.

Wat betreft de wilde zalm bestanden in Ierland graag nog even het volgende. Vorig jaar was ik op bezoek bij de Central Fisheries Board. Hun wetenschapper Dr. O ‘Grady leidde me rond en liet me zien wat zij onder andere aan het doen waren in het Moy systeem. De Moy is een van Ierland grootste zalmrivieren. Hij nam me mee de heuvels in waar hij me een aantal kleine paaistroompjes liet zien, waarin tot mijn niet geringe verbazing honderden wilde zalmpjes zwommen. “..”Dit jaar geboren”, vertelde Dr. O’ Grady met enige trots, “en u moet weten dat dit paaistroompje , zoals zo vele die we onder handen namen, een jaar geleden nog helemaal dicht zat. Onbereikbaar voor de zalm was. We hebben de struiken weggehaald en hier en daar wat graafwerk verricht, er weer stenen ingekiept en zodoende werd het weer geschikt gemaakt voor de zalm. Om zich voort te planten.” Hij liet me zo meerdere watertjes en stroompjes zien, overal schoten schooltjes zalm weg. Ik was verbaasd en realiseerde mij daar boven in die heuvels in Mayo hoe wij, als we willen, de natuur toch ook een enorme duw in de goede richting kunnen geven.

Hoe het met de wilde zalm zal gaan, ik heb geen echt idee. Ik denk dat er maar een positieve weg is en dat is ‘per onmiddelijk’ de driftnetten de oceanen uit. Uitkopen of hoe dan ook. Wat die dingen zinloos vernietigen….geen zinnig mens zal er wakker van liggen als die verboden zouden worden. En dan….met een klein beetje goede wil en hulp zou het nog best eens met een sisser kunnen aflopen. Ik hoop met kracht dat het sissen voor een ieder goed hoorbaar moge zijn.

Ad Swier.